Nội Dung
Đầu tháng 5/2025, giữa thời điểm cao trào của mùa thu hoạch và xuất khẩu sầu riêng – loại trái cây đang là “vua” trong ngành nông sản Việt Nam – một sự việc đáng chú ý đã khiến hàng loạt doanh nghiệp rơi vào tình trạng khốn đốn. Theo thống kê từ các đơn vị vận chuyển và kho lạnh khu vực Tây Nguyên, hơn 150 container sầu riêng, tương đương gần 2.400 tấn trái cây, đã bị từ chối thông quan tại cửa khẩu biên giới Việt – Trung, buộc phải quay đầu về Phước An, huyện Krông Pắk, tỉnh Đắk Lắk để xử lý.
Hành trình “quay đầu” bất đắc dĩ
Theo chia sẻ từ các doanh nghiệp có hàng nằm trong diện bị trả về, sự cố diễn ra đột ngột trong khoảng từ ngày 2 đến ngày 6 tháng 5, khi hàng loạt xe container chở sầu riêng đến các cửa khẩu như Hữu Nghị (Lạng Sơn), Tân Thanh, và một số điểm thông quan phụ ở biên giới Quảng Tây – Trung Quốc thì bị yêu cầu tạm dừng thông quan. Lý do được phía bạn đưa ra là một số mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói không còn hiệu lực tạm thời, cần phải cập nhật, bổ sung hồ sơ theo quy định mới của Hải quan và Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC).
Trong thời gian chờ xử lý, do thiếu kho bãi, điều kiện lưu trữ không đảm bảo và thời gian kiểm định kéo dài, nhiều lô hàng có nguy cơ hư hỏng. Trước nguy cơ mất trắng toàn bộ lô sầu riêng trị giá hàng chục tỷ đồng, các doanh nghiệp buộc phải chủ động quay đầu hàng hóa trở lại Tây Nguyên, trong đó phần lớn tập trung về khu vực Phước An, nơi có hệ thống kho lạnh và xử lý sau thu hoạch lớn nhất khu vực Tây Nguyên.
Một đại diện công ty xuất khẩu trái cây tại Đắk Lắk cho biết:
“Chúng tôi đã ký hợp đồng với đối tác Trung Quốc từ tháng 3, lên kế hoạch thu mua, đóng gói theo đúng quy trình. Nhưng khi đến cửa khẩu thì phía bạn yêu cầu bổ sung chứng từ cập nhật mã số vùng trồng mới. Không kịp xoay xở, chúng tôi đành phải đưa hàng về kho chờ thông báo mới.”
Gánh nặng tài chính và nỗi lo chất lượng
Việc quay đầu hàng trăm container không chỉ gây tốn kém về chi phí vận chuyển mà còn tạo áp lực lớn về chi phí bảo quản lạnh, rủi ro xuống cấp chất lượng, và đặc biệt là uy tín doanh nghiệp bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Ước tính, chi phí vận chuyển khứ hồi một container từ Đắk Lắk ra cửa khẩu và quay về lại kho là khoảng 70 – 100 triệu đồng/container. Như vậy, với hơn 150 container, tổng thiệt hại ban đầu đã lên đến hơn 10 tỷ đồng, chưa kể đến chi phí phát sinh khác như điện lạnh, nhân công, hao hụt chất lượng sản phẩm.
Một doanh nghiệp trong Hiệp hội Sầu riêng Việt Nam bức xúc chia sẻ:
“Chi phí tăng mỗi ngày vì container phải bảo quản lạnh liên tục. Nếu không được thông quan lại trong vài ngày tới, toàn bộ số hàng này có thể không còn đủ chất lượng để xuất khẩu. Khi đó, doanh nghiệp chỉ có thể bán tháo trong nước, lỗ là chắc chắn.”
Ngoài ra, việc hàng hóa bị trả về hàng loạt khiến cho các kho lạnh tại Phước An và vùng phụ cận rơi vào tình trạng quá tải nghiêm trọng. Nhiều kho phải từ chối nhận thêm hàng mới, đẩy nông dân và thương lái vào tình trạng không thể thu mua tiếp, dù sầu riêng đang vào vụ chín rộ.
Nguyên nhân chính: Vấn đề mã số vùng trồng và kiểm dịch
Theo các chuyên gia trong ngành nông sản, nguyên nhân sâu xa của sự việc lần này nằm ở việc thiếu cập nhật thông tin quy định mới từ phía Trung Quốc, đặc biệt là về yêu cầu mã số vùng trồng, nhà đóng gói và quy trình kiểm dịch. Một số mã số đã được GACC phê duyệt trước đây bị tạm ngưng hoặc yêu cầu gia hạn, tuy nhiên thông tin này không được phổ biến kịp thời đến doanh nghiệp, khiến họ bị động hoàn toàn khi làm thủ tục thông quan.
Ngoài ra, năng lực logistics tại cửa khẩu cũng là một điểm nghẽn. Việc dồn ứ hàng hóa vào đầu mùa xuất khẩu khiến cho các lực lượng chức năng tại biên giới bị quá tải, thời gian kiểm tra bị kéo dài, làm tăng nguy cơ hư hỏng hàng hóa vốn có vòng đời bảo quản ngắn như sầu riêng.
Cần giải pháp dài hơi và chủ động
Sự việc 150 container sầu riêng bị trả về là hồi chuông cảnh báo cho ngành xuất khẩu trái cây Việt Nam, vốn đang ngày càng phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc. Trong ngắn hạn, các doanh nghiệp đang tích cực làm việc với cơ quan chức năng để bổ sung hồ sơ, xin gia hạn mã số vùng trồng hoặc tìm phương án xuất khẩu sang các thị trường khác như Thái Lan, Malaysia hoặc UAE. Tuy nhiên, điều này chỉ là biện pháp chữa cháy.
Về dài hạn, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần tái cấu trúc hệ thống vùng trồng – nhà máy đóng gói – quản lý mã số, đảm bảo đồng bộ và minh bạch thông tin. Đồng thời, việc cập nhật kịp thời quy định của các thị trường xuất khẩu lớn như Trung Quốc cần được thực hiện thường xuyên, thông qua các kênh chính thức từ Bộ Nông nghiệp, Bộ Công Thương và các hiệp hội ngành hàng.
Một điểm quan trọng khác là phải phân luồng xuất khẩu hợp lý, tránh tình trạng “dồn toa” tại cửa khẩu, khiến lực lượng hải quan và kiểm dịch quá tải. Đẩy mạnh xuất khẩu chính ngạch đường biển, đường sắt, cũng như khai thác thêm các thị trường tiềm năng sẽ giúp giảm áp lực lên biên giới phía Bắc.
Kết luận
Vụ việc hơn 2.400 tấn sầu riêng phải quay đầu giữa cao điểm mùa xuất khẩu là bài học đắt giá về sự chủ động, liên kết và khả năng ứng biến của cả chuỗi giá trị nông sản Việt Nam. Trong bối cảnh nông nghiệp ngày càng hội nhập sâu với thị trường quốc tế, chỉ cần một mắt xích lỏng lẻo cũng có thể khiến hàng trăm doanh nghiệp và hàng ngàn nông dân lao đao.
Đọc thêm:Hơn 150 Cont Sầu Riêng bị quay đầu từ cửa khẩu về Phước An
Đọc thêm: Gửi hàng đi Trung Quốc từ Phú Giáo nhanh chóng
