Nội Dung
Trong bối cảnh ngành nông nghiệp Việt Nam đang đối diện với nhiều thách thức như biến đổi khí hậu, giá cả biến động, và áp lực cạnh tranh toàn cầu, việc tìm kiếm thị trường tiêu thụ ổn định, bền vững là yếu tố then chốt để duy trì tăng trưởng. Trong số các thị trường xuất khẩu tiềm năng, Trung Quốc – quốc gia láng giềng với dân số hơn 1,4 tỷ người – luôn giữ vị trí hàng đầu về nhập khẩu nông sản Việt Nam. Tuy nhiên, để phát huy hết tiềm năng này, việc mở rộng hệ thống cửa khẩu và nâng cao năng lực logistics biên mậu đang được coi là chìa khóa quan trọng thúc đẩy xuất khẩu nông sản sang thị trường Trung Quốc một cách hiệu quả và bền vững hơn.
Trung Quốc hiện là một trong những thị trường nhập khẩu nông sản lớn nhất của Việt Nam. Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản của Việt Nam sang Trung Quốc thường chiếm từ 20-25% tổng kim ngạch toàn ngành. Các mặt hàng chủ lực bao gồm trái cây tươi (thanh long, xoài, mít, chuối…), gạo, cao su, thủy sản, sắn và các sản phẩm chế biến.
Trung Quốc là một thị trường gần, có nhu cầu lớn và thị hiếu đa dạng. Đặc biệt, người tiêu dùng Trung Quốc ngày càng quan tâm đến các sản phẩm nông nghiệp chất lượng cao, an toàn, có truy xuất nguồn gốc rõ ràng – đây là cơ hội lớn cho nông sản Việt Nam nếu có chiến lược tiếp cận bài bản.
Hiện nay, hoạt động xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc chủ yếu diễn ra qua các cửa khẩu biên giới trên địa bàn các tỉnh như Lào Cai, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Cao Bằng, Hà Giang. Trong đó, Lạng Sơn là địa bàn trọng điểm với các cửa khẩu lớn như Hữu Nghị, Tân Thanh, Chi Ma – nơi thường xuyên diễn ra tình trạng ùn tắc do năng lực thông quan có hạn, đặc biệt vào mùa cao điểm thu hoạch nông sản.
Một số vấn đề nổi bật:
Năng lực hạ tầng còn hạn chế: Hệ thống kho bãi, bãi kiểm hóa, giao thông kết nối vào khu vực cửa khẩu chưa đáp ứng nhu cầu xuất khẩu lớn và ngày càng tăng.
Phụ thuộc vào hình thức tiểu ngạch: Dù nhiều mặt hàng đã được cấp phép chính ngạch, phần lớn nông sản vẫn xuất khẩu theo đường tiểu ngạch, tiềm ẩn rủi ro về thương mại, thanh toán và kiểm soát chất lượng.
Tình trạng “được mùa mất giá”: Việc tập trung quá mức vào thị trường Trung Quốc qua các cửa khẩu hạn chế khiến mỗi khi Trung Quốc siết quản lý, xuất khẩu gặp khó khăn, nông dân trong nước phải chịu thiệt hại lớn.
Để khắc phục những hạn chế nêu trên và tận dụng tiềm năng xuất khẩu sang Trung Quốc, việc mở rộng và nâng cấp hệ thống cửa khẩu biên giới đang được các bộ, ngành và địa phương tích cực triển khai.
Mở rộng quy mô các cửa khẩu quốc tế như Hữu Nghị, Tân Thanh, Lào Cai… để nâng cao năng lực thông quan, đặc biệt là đầu tư hệ thống kiểm dịch hiện đại, trạm kiểm hóa chuyên biệt cho nông sản.
Triển khai hệ thống logistics lạnh tại các cửa khẩu để bảo quản trái cây, rau củ, thủy sản… tránh hư hỏng trong thời gian chờ thông quan.
Kết nối giao thông từ các vùng sản xuất đến cửa khẩu thông suốt bằng cao tốc, quốc lộ hiện đại, giảm thời gian vận chuyển và chi phí logistics.
Một số tỉnh biên giới đang đề xuất xây dựng cửa khẩu chuyên dụng cho xuất khẩu nông sản – nơi có hạ tầng kho lạnh, kiểm dịch, giao dịch điện tử và trung tâm logistics tập trung – giúp tối ưu hóa quy trình xuất khẩu và giảm áp lực cho các cửa khẩu truyền thống.
Áp dụng hệ thống hải quan điện tử, chia sẻ dữ liệu với phía Trung Quốc để rút ngắn thời gian thông quan.
Thúc đẩy áp dụng mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói và hệ thống truy xuất nguồn gốc bằng QR code – đáp ứng yêu cầu nghiêm ngặt về kiểm dịch thực vật của Trung Quốc.
Để mở rộng thị phần một cách bài bản và lâu dài, Việt Nam cần chuyển mạnh từ xuất khẩu tiểu ngạch sang xuất khẩu chính ngạch. Đây không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là điều kiện bắt buộc khi Trung Quốc ngày càng siết chặt quy định về an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc.
Một số giải pháp hỗ trợ:
Đàm phán mở rộng danh mục hàng hóa xuất khẩu chính ngạch: Hiện mới chỉ có khoảng 14 loại trái cây Việt Nam được Trung Quốc cấp phép nhập khẩu chính ngạch. Việt Nam cần đẩy nhanh đàm phán để mở rộng thêm các loại như sầu riêng, dừa, chanh dây, bơ…
Nâng cao chất lượng vùng trồng và cơ sở đóng gói: Hướng dẫn nông dân, hợp tác xã sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, đảm bảo đủ điều kiện cấp mã số vùng trồng và truy xuất nguồn gốc.
Tăng cường vai trò doanh nghiệp chế biến và phân phối: Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư nhà máy chế biến sâu, xây dựng thương hiệu sản phẩm tại thị trường Trung Quốc, tiến tới xuất khẩu bền vững thay vì phụ thuộc vào mùa vụ.
Việc mở rộng và hiện đại hóa hệ thống cửa khẩu không chỉ là giải pháp ngắn hạn để giải quyết ùn tắc giao thương mà còn là hướng đi chiến lược để nâng tầm năng lực xuất khẩu nông sản Việt Nam sang Trung Quốc. Bên cạnh đó, chuyển dịch sang xuất khẩu chính ngạch, nâng cao chất lượng sản phẩm và hạ tầng logistics sẽ là nền tảng vững chắc để ngành nông nghiệp Việt Nam phát triển bền vững, có khả năng cạnh tranh cao trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.
Trung Quốc sẽ tiếp tục là một thị trường quan trọng, nhưng Việt Nam cần chủ động và chuyên nghiệp hơn trong cách tiếp cận, để không chỉ xuất khẩu được nhiều hơn mà còn xuất khẩu một cách thông minh và hiệu quả hơn. Việc đầu tư cho cửa khẩu hôm nay chính là đầu tư cho tương lai của nông sản Việt Nam trên bản đồ thế giới.
Đọc thêm: Vận chuyển hàng hoá từ Bắc Kinh về Việt Nam
Đọc thêm: Ngày Quốc Khánh Trung Quốc ảnh hưởng đến vận chuyển